زیست فناوری، سلامت و فناوری های پزشکی

ویروس كرونا هر لحظه رنگ عوض می‌کند؛ روزهای اولی که سروکله این ویروس پیدا شد، خودش را در عطسه و سرفه و بدن‌درد پنهان کرده ‌بود. این ویروس، قاتل افراد سالخورده و بیماران خاص بود و کاری به بچه ها و جوانترها نداشت اما کمی که گذشت، کرونا روی دیگر خود را نشان داد؛ جوانترها هم کووید۱۹ سخت را تجربه کردند و تعدادی نیز نتوانستند در برابر این ویروس دوام بیاورند و جان باختند. کودکان نیز از گزند کرونا در امان نماندند و کار به جایی رسید که توصیه هایی برای حفاظت کودکان از این ویروس ناشناخته در جامعه مطرح شد.

کمی که گذشت کرونا علائم جدید از خودش نشان داد، بی اشتهایی، عوارض گوارشی مانند اسهال و استفراغ که از علائم اولیه این بیماری نبود، ظاهر شد و از بین رفتن حس چشایی و بویایی نیز به آن اضافه شد. اینها در کنار هم نشان می داد که این ویروس تغییر رفتار داده و به زبان دیگر جهش ژنتیکی پیدا کرده است. جهش ژنتیکی ویروس کرونا موضوعی است که محمد علی ملبوبی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و  مدیر تیم ردیابی ژنتیکی ویروس کرونا آن را تایید می کند و معتقد است که این ویروس تا امروز ۲۳ بار جهش ژنتیکی پیدا کرده که ۴ مورد آن تنها در ایران رخ داده و نمونه های آن در ایران، در خارج از کشور دیده نشده است.

او که مدیر  تیم ردیابی ژنتیکی ویروس کرونا در ایران است، می‌گوید: تحقیقات در خصوص جهش ژنتیکی این ویروس در چند مرحله انجام شده است. در گام نخست نمونه های ایرانی ویروس را اخذ کردیم و ۴ ژن از آنها تکثیر کردیم که در آنها توالی‌های جهش یافته را معین کنیم. با طی این روند هدفی را دنبال می کردیم و چشم‌اندازمان این بود که اطلاعات پایه ای از جهش ویروس کرونا را ایجاد کنیم. در حال حاضر هم ۳۰ تا ۴۰ درصد در تشخیص‌های مولکولی خطا وجود دارد که می‌تواند یکی از دلایل آن جهش‌های ویروس کرونا باشد. ملبوبی معتقد است که اگر جهش های ویروس کرونا را بشناسیم و بدانیم که ویروس چه مراحلی را سپری می کند، در ساخت دارو و واکسن بهتر می توانیم عمل کنیم. به همین دلیل فرایند جهش ژنتیکی بسیار اهمیت دارد. درواقع جهش‌های ژنتیکی ویروس را مورد بررسی قرار دادیم تا ارتباط آنها با شرایط را ارزیابی کنیم.

ملبوبي در توضیح جهش ژنتیکی می‌گوید: ویروس هایی که از نوع rna هستند، دچار جهش و تغییرات زیادی می شوند اما در این میان کرونا تلاش می کند جلوی تغییرات زیاد را بگیرد و به قولی مدام خودش را ترمیم می کند تا از افزایش تغییر جلوگیری کند. اما در این میان یک اتفاق رخ می دهد و ویروس زمانی که می خواهد جلوی تغییر را بگیرد، به شدت تکثیر پیدا می‌کند. در واقع زمانی که ویروس کرونا وارد بدن فرد می شود، میلیاردها ویروس دیگر در بدن تولید می شود. این افزایش تعداد ویروس نه در میزان بیماری و نه در شدت آن نقش دارد و نمی توان گفت این ماجرا بیماری را سنگین تر می کند،  اما یک اتفاق رخ می دهد و آن هم این است که میزان جهش و انتقال آن به افراد افزایش پیدا می کند.

این محقق معتقد است که اطلاعات و پژوهش های صورت گرفته منطبق با تحقیقات جدید در دنیا پیش می رود و می گوید در کل جهان ۹۰ هزار ویروس را از بیماران  جداسازی کرده و در ایران ۱۲۳ توالی ژنوم را داشتیم که ۶ تا ژنوم کامل و بقیه ژن های ویروس هستند و بر روی آنها تحقیقات علمی صورت گرفته است که چه جهش و تغییری از زمان ورود به یک محدوده جغرافیایی تا کنون ایجاد شده است. در ایران ۲۳ جهش شیوع زیادی داشته که ۴ مورد آن مختص ایران بوده و در کشورهای دیگر شاهد این جهش نبوده ایم.

این متخصص علم ژنتیک با اشاره به اینکه مهم است که ویروس از چه جهتی وارد بدن شود، می‌گوید: رابطه بین افزایش جهش ژنتیکی ویروس کرونا و نژاد، قوم و محدوده آب و هوایی در حال بررسی است اما نکته ای که در حال حاضر به نتیجه رسیده، این است که جهتی که ویروس به سلول‌های بدن متصل می شود، در شدت نوع بیماری تاثیرگذار است. به اعتقاد ملبوبی، منحنی سنی بیماری تغییر کرده و این نشان دهنده جهش ژنتیکی این بیماری است. جهش در ویروس‌ها تجمیع پیدا می‌کنند و این یعنی همان ویروس در بدن فرد دیگری جهش دیگری خواهد داشت؛ این جهش در بدن فرد سوم جهش سومی خواهد داشت و به ترتیب با گذشت زمان ویروس تغییرات زیادتری خواهد داشت.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک می‌گوید: در جهان مطالعه خوبی روی این ویروسی انجام شده که نشان‌دهنده قدرت ۷ تا ۹ برابری تکثیر آن است. یعنی در حال حاضر قدرت سرایت ویروس افزایش پیدا کرده و کرونا تهاجمی‌تر شده است. در نتیجه اگر پیش از این فردی که کرونا داشت، می توانست ۳۰ نفر را درگیر کند، امروز با جهش ژنتیکی این ویروس فرد بیمار قدرت این را دارد که  ۳۴۰ نفر  را درگیر کند.

معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری درباره راههای مقابله با این ویروس باهوش و خطرناک می‌گوید: ما چند راه برای مقابله با ویروس کرونا پیش رو داریم؛ اول آنکه  واکسن بسازیم که ساخت این واکسن با توجه به شرایط کرونا در حال حاضر کار ساده‌ای نیست و جهش ویروس هم کار ساخت واکسن را سخت‌تر کرده است. راه دیگر درمان است که در حال حاضر بحث درمان در دستور کار تمامی مراکز درمانی قرار دارد. با آنکه کرونا درمان اساسی ندارد اما درمان‌های جانبی  برای کرونا در نظر گرفته می شود و تلاش می شود با ریکاوری بیمار شرایط او را بهبود بخشند. اما در حال حاضر  تنها راهی که به صورت منطقی وجود دارد، تشخیص و جلوگیری از شیوع بیماری است. دکتر ملبوبی معتقد است که در شرایط کنونی بهترین کار رعایت پروتکل‌های بهداشتی است توصیه هایی که از سوی مجامع پزشکی به مردم می شود کاملا علمی و موثر هستند. ماسک زدن و رعایت فاصله اجتماعی و جلوگیری از اختلاط جمعیت ها از راه‌هایی است که می تواند از تکثیر این بیماری بکاهد.