زیست فناوری

 با حمایت ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، نشست دانشجویی کاربردهای مهندسی شیمی در بیوتکنولوژی، 25 اردیبهشت ماه در تالار ابن سینا دانشکده پزشکی دانشگاه تهران برگزار شد.

دکتر سید عباس شجاع الساداتی، عضو هیات علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه تربیت مدرس در ابتدا به بحث تاریخچه ورود بيوتكنولوژي صنعتی به ایران، فرصت‌ها و چالشها پرداخت. ایشان با اشاره به پیشرفت‌های فراوانی که در سالیان اخیر در کشورمان ایجاد شده است، بر ایجاد شبکه‌های سیستماتیک در مهندسی زیستی تاکید نمود.

وی افزود: نقش مهندسی در توسعه بيوتكنولوژي بسیار بالا رفته است و علم زیستی بدون وجود محاسبات رياضي، فنی و بررسی پدیده‌های دقیق تجربی از کارایی مناسبی برخوردار نیست.

ایشان با نام بردن از دکتر معظمی بعنوان یکی از دلسوزان واقعی در علم بيوتكنولوژي، دانشگاه تربیت مدرس را به عنوان قطب مهم بيوتكنولوژي برشمردند. ایشان با نقد برخی کم کاری ها و راکد ماندن کارها اضافه نمودند: سال‌ها پیش، پایلوت بومی بيوتكنولوژي در جهاد ایجاد شد اما اکنون در رکود مانده است. شرکت شفای ساری نیز در بحث آنتی بیوتیک وارد شد اما هنوز متاسفانه وابستگی‌های زیادی وجود دارد. ما امروز 15000 تن مخمر صادرمیکنیم و حتی می‌توانیم ظرفیت تولید را به 30000 تن افزایش دهیم. اما به دلیل مسائل مختلفی نمی‌توانیم به این مهم دست پیدا کنیم. به عنوان مثال در نانوایی‌های ایران به جای این مخمرها از مواد شيميايي استفاده میکنند...خوشبختانه کشور ما در پروبیوتیک وضع خوبی دارد اما باید استانداردهای لازم را رعایت کنیم و این موضوع یکی دیگر از چالشهای ما است.

ایشان نظر حاضران این همایش را به این نکته جلب نمودند که: مهمترین چالش ما علم پایه‌ای بيوتكنولوژي می‌باشد که باید بدان توجه کنیم. در سال 2003 نود و هشت درصد تحقیق و توسعه در حوزه پزشکی صورت می گرفت. تا سال 2050 این آمار به زیر پنچاه درصد خواهد رسید و به سمت مهندسي انتقال می‌یابد.

در ادامه دکتر آذین، با تاکید بر اهمیت محصولات زیست پایه خاطر نشان کرد: مهمترین مسئله در اقتصاد، پایداری آن است. گروه‌های زیست پایه متنوع اند و تمام مواد اصلی را میتوانیم به روش‌های زیستی تولید کنیم؛ به علاوه، مواد زیست پایه مصرف انرژي و مواد را کاهش می‌دهند، منبع عمده انرژی آن ها خورشید است و صرفه جویی مناسبی ایجاد می نماید، برای تولید آن ها گازهای گلخانه ای کمتری تولید می‌شود، کمتر سمی هستند و گازهای آروماتیک کمتری ایجاد می‌کنند. همچنین مواد زیست پایه سریع تر در طبیعت تبدیل و بازیافت می‌شوند.

دکتر آذین در ادامه افزود: پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که اکنون 15 درصد مواد شیمایی به صورت زیست پایه ایجاد و تولید می‌شود و تا پنجاه سال آینده این عدد به 75 درصد می‌رسد. ایشان ضمن تاکید بر اهمیت بازار محصولات زیست پایه گفت: طبق آمار سازمان ملل تا چند دهه آينده هفتاد درصد شرکت‌ها به طریقی درگیر صنعت بيوتكنولوژي می‌شوند؛ از جمله شرکت های آی تی و خودروسازی ... در حقیقت این روند نشان می‌دهد که جهت بازار به سمت نیازهای زیست پایه است.

دکتر آذین افزود: اغلب شرکت‌ها اهمیت زیست پایه‌ها را درک می‌کنند اما دو مانع در مقابل آنها وجود دارد. اول تسهيلات بانکی به دلیل آنکه صنایع زیست پایه سرمايه بسیار زیادی می‌خواهد و دوم چالش پایداری اقتصادی که باعث می‌شود سرمایه‌گذار ریسک نکند. ایشان ضمن تاکید بر لزوم توجه به ظرفیت‌های داخلی افزودند: ما دو کارخانه تولید اسید سيتريك در ایران داریم که حدود بیست هزار تن درسال تولید می کنند. رقیب بزرگ ما در این حوزه چین است که به دلیل عدم توانایی رقابت، کارخانجات ما با نصف ظرفيت کار می‌کنند. به علاوه حدود 27 کارخانه الکل داریم که حدود 50 میلیون لیتر تولید می‌کنند و رقم بسیار کمی است. در حالی که در سال 450 میلیون لیتر مشروبات الکلی قاچاق مي‌شود و این نکته جالبیست!

در ادامه دکتر توکلی، استاد دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه تهران به چالش‌های توسعه حوزه زیست‌پایه پرداختند. ايشان ضمن اشاره به جایگاه دانشگاه در توسعه اقتصادی، نقش دانشجویان و اساتید و تعهد آنها در قبال توسعه کشور و منطقه را جدی توصیف نمودند.

دکتر توکلی با نقد آمار مربوط به تولید دانش در کشور افزودند: بسیار عنوان شده است که تولید دانش ما بالا رفته است، اما دانش در جهان به دو دسته تقسیم می‌شود، دانش اطلاعاتی چیستی و چرایی و دانش تاکتیکی یا دانش چگونگی؛ اینکه چه مکانیزم‌هایی دخیل است تا یک دانش باعث افزایش بهره‌وری و توسعه اقتصادی گردد و در واقع این نوع دانش موجب توسعه می‌گردد. توکلی ضمن انتقاد از وضعیت تولید دانش در دانشگاه‌ها افزود: تولید دانشگاهی ما به سمت بالا رفتن دانش برای کاربرد نرفته است، بلکه تنها به کاغذها افزوده‌ایم.

دکتر توکلی با انتقاد به میزان توجه به دانش‌های پایه خاطرنشان کرد: در حقیقت ما سرمایه‌گذاری کافی در اقتصاد پایه نداشته‌ایم و جایگاه مطلوبی هم نداریم؛ کشور ما در این حوزه از میان صد کشور، در جایگاه 86 است که به هیچ وجه آمار مناسبی نیست.