زیست فناوری، سلامت و فناوری های پزشکی

گونه‌های مختلف جلبک که در میان عموم همچنان ناشناخته باقی مانده‌اند، فایده‌ها و کاربردهای گوناگون و در بسیاری موارد بی‌نظیر دارند که در مصرف غذایی، مکمل و دارویی گرفته تا تامین غذای دام و طیور به کار می‌آیند.

ارزش فرآورده‌هایی که بر پایه دانش و فناوری از جلبک گرفته می‌شود، در حجمی به نسبت اندک با بشکه‌های نفتی برابری می‌کند که تاریخ و تجربه نشان داده است وابستگی ارزی و اقتصادی به آن سرانجامی نا روشن و ناایمن دارد.

اشتغال‌زایی پایدار روستایی یکی دیگر از دستاوردهای مهم است که به اعتقاد کارشناسان، جلبک می‌تواند برای مردمان روستاهای ساحلی داشته باشد؛ این آبزی کم توقع و پرخاصیت می‌تواند برای نجات ساکنان ساحل از چالش بیکاری گزینه‌ای قوی روی میز باشد.

استان بوشهر مزیت نسبی بالایی برای بهره‌گیری کم هزینه و پرسود از این آبزی دارد؛ از دریای شور و چاه‌های لب شور شده گرفته تا نیروی انسانی جویای کار در روستاهای ساحلی آماده‌اند تا ضمن ایجاد اشتغالی سرشار و تامین نیاز خوراکی، داروریی و دامی کشور، از دانش ثروتی چند برابری خلق کنند و ارزآور باشند.

به اعتقاد رئیس پارک علم و فناوری استان بوشهر اگر چه هنوز در استفاده از این قابلیت عقب هستیم اما اکنون چند سالی است که گام‌های نخستین برداشته شده و حالا با فعالیت پنج شرکت فناور و دانش‌بنیان در بوشهر قابلیت نهفته در جلبک‌های ماکرو و اسپیرولینا به فعلیت رسیده و اقبال داخلی و خارجی فراوانی هم یافته است.

به گفته حسن حبیبی امروز بزرگترین مزارع پرورش جلبک در بوشهر است و با توجه به مزیت‌های این استان برای تولید و پرورش آن، می‌تواند قطب تولید این آبزی اشتغال‌زا و ثروت آفرین باشد.

توانمندی جلبک‌ها برای اشتغال آفرینی پایدار روستایی

شرایط زیست و پرورش جلبک نیاز آبی باکیفیت و بالایی ندارد چرا که این آبزی در آب‌های نامتعارفی چاه‌های لب شور شده و شور دریا رشد می‌کند و پس از آن نیز با بازیابی آب دوباره به چرخه برمی‌گردد، شرایط مهیا در استان بوشهر این قابلیت بالقوه را ایجاد کرده است تا از این رهگذر اشتغال‌زایی بالایی برای جامعه روستایی فراهم شود.

دانش بنیان‌ها می‌توانند با آموزش روستاییان و ایجاد مزارع پرورش جلبک، هم ماده اولیه واحدهای فرآوری محصولات ارزشمند و ارزآور خود را تامین کنند و هم به مقابله با بیکاری و مهاجرت جامعه روستایی بپردازند؛ کاری که جاوید اسفندیاری و تیم فناور شرکت توسعه فناوری سبز لیانده از سال ۹۹ آغاز کرده‌اند.

اسفندیاری می‌گوید: تمرکز ما بر توسعه فعالیت‌های زیست فناوری در روستاهای استان و ایجاد اشتغال پایدار روستایی در این زمینه است.

این تیم فناور گام نخست را به صورت پایلوت در روستای دهرود سفلی بخش ارم شهرستان دشتستان برداشته است، آنطور که اسفندیاری می‌گوید: ۵۰ واحد استخر ایجاد شده، برای روستاییان از صندوق کارآفرینی امید تسهیلات گرفته و هر واحد به یکی از آنها سپرده شده است؛ حالا محصولات تولیدی این استخرها را با ۲۰ درصد تخفیف خرید می‌کند تا برای فرآوری به واحد مرکزی شرکت خود یا دیگر واحدهای فعال در این زمینه ببرد.

اگر چه این طرح شرکت توسعه فناوری سبز لیانده هنوز در مراحل ابتدایی است اما ظرفیت تولید مجتمع پرورش روستای دهرود ماهیانه یک تن است و فرآوری آن از سوی متخصصان این تیم منجر به محصولاتی با ارزش افزوده بالا شده است.

آنطور که اسفندیاری به ایرنا توضیح می‌دهد جلبک با نوربالا، در دمای بالا و آب ۲۵ گرم شوری در لیتر و چاه‌های لب شور پرورش می‌یابد و آب استخر هم هر۶ ماه یکبار باید عوض شود و تنها به میزان تبخیر به آن آب افزوده می‌شود.

با این شرایط، او اطمینان دارد که فعال شدن پرورش جلبک در روستاها می‌تواند نقش موثری در اقتصاد نواحی جنوبی کشور داشته باشد.

مهدی محمدی دانشیار دانشگاه خلیج فارس و مدیر شرکت دانش بنیان توسعه فناوری جلبک‌های خلیج فارس هم که تاکنون موفق به تولید محصولات ارزشمند خوراکی و داررویی و ضد سرطانی شده است، می‌گوید با توجه به گستردگی مرز آبی استان بوشهر، در صورت بهبود زیرساخت‌ها و رفع محدودیت‌ها این آمادگی وجود دارد تا با آموزش روستاییان و افزایش توانمندی، آنها را به اشتغال در این زمینه به کارگیرند.

جلبک‌های با ارزش دانش بنیان‌ها

هر جا که دانش به کمک تولیدات تازه آمده، خلق ثروت نخستین دستاورد آن بوده است، حالا اگر این تولید در فضا و شرایطی انجام شود که شرایط مهیا باشد، با افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه از سرمایه، این ارزش بیشتر هم می‌شود.

فرآوری جلبک و تبدیل آن به محصولات دارویی، غذایی، مکمل و آرایشی و بهداشتی یکی از فعالیت‌های فناورانه و دانش بنیان است که به اذعان کارشناسان و فعالان این عرصه ارزش افزوده‌ای بیش از ۲۰۰ درصدی دارد و فضا برای خلق ثروت از علم در این حوزه زیست فناوری مهیا است.

آنطور که مدیر شرکت فناور توسعه فناوری سبز لیانده می‌گوید: برای هر یک کیلو گرم از جلبک‌های پرورش یافته در مجتمع این شرکت حدود ۲۰۰ هزار تومان هزینه می‌شود در حالی که قیمت آن ۶۵۰ هزار تومان است.

عباس جمالی صاحب ایده و مدیرعامل شرکت زیستاب جلبک لیان جنوب هم معتقد است که برای آینده، فعالیت در حوزه جلبک می‌تواند بسیار سود آور و اشتغال‌زا باشد، به این دلیل که منابع لازم برای تولید (شامل آب شور و زمین‌های غیر حاصلخیز) در بوشهر در دسترس است و اگر  فرمولاسیون‌های مناسبی با استفاده از جلبک‌ها به عنوان غذای دام و طیور و انسان صورت گیرد، می‌تواند ضمن رفع بسیاری از مشکلات ناشی از کم‌آبی، بسیار درآمد زا باشد و گرایش به سمت تولید را به میزان زیادی افزایش دهد.

جلبک‌های خامی که این توان بالقوه را دارند تا به طور پایدار گره از مشکل بیکاری جوانان روستایی بگشایند برای دانش‌آموخته‌های حوزه زیست فناوری هم ارزش افزوده بسیاری به همراه دارد؛ رئیس پارک علم و فناوری استان بوشهر می‌گوید: این تولیدات به قدری با ارزش است که همه آنچیزی که اکنون در کشور تولید می‌شود، به سرعت با ارزش افزوده بیش از ۲۰۰ درصدی به فروش می‌رسد و چیزی باقی نمی‌ماند.

جلبک از غذا و دارو تا نهاده دامی

با نگاهی به ارزش غذایی جلبک‌ها، به خوبی متوجه می‌شویم که تصور ماهی و میگو به عنوان تنها خوراکی‌های صید شده یا پرورش یافته در آب چقدر ناقص و ناکافی است چرا که به گفته کارشناسان نه تنها تغذیه‌های دریایی که هیچ ماده خوراکی دیگری از نظر غنا با جلبک برابری نمی‌کند.

علاوه بر ارزش خوراکی جلبک خام تولید داروها و مکمل‌ها و غنی‌سازی دیگر خوراکی‌ها با جلبک، توان برآورده کردن نیاز انسان به انواع پروتئین، ویتامین‌ها و دیگر املاح مغذی را دارد، اما این پرخاصیت دریایی در سایه صید سنتی ماهی و میگو ناشناخته مانده است.

 آنطور که حسن حبیبی می‌گوید: جلبک ارزش غذایی بسیار بالایی دارد که با هیچ ماده غذایی دیگری قابل قیاس نیست، از اسیدهای چرب غیر اشباع و مواد معدنی مینرال‌ مانند روی، آهن، مس و آنتی اکسیدان‌های بسیار بالایی برخوردار است، ویتامین‌های محلول در آب و چربی مانند آ، بی، دی، ای، کا، ب کمپلکس و سی دارد و مکمل بسیار غنی شده آن به صورت کپسول و قرص خوراکی از سوی دانش بنیان‌های استان بوشهر تولید شده است که می‌تواند نیاز فرد را تامین کند.

امروز فناورها و دانش‌بنیان‌های بوشهر گام‌های بزرگی در این زمینه برداشته‌اند؛ شرکت فناور توسعه فناوری سبز لیانده موفق به تولید محصولات آردی مانند کلوچه، ویفر، نان، مکمل غذایی، قرص مکمل ویتامین‌ها و نوشیدنی گازدار از جلبک شده است و شرکت زیستاب جلبک جنوب با پرورش ریز جلبک اسپیرولینا آن را در تولید محصولات آرایشی بهداشتی مانند ماسک‌های پودری حاوی این جلبک در پنج نوع ضد جوش، روشن کننده، آبرسان، ویتامینه و شاداب کننده به کار گرفته و روانه بازارهای فروش کرده است.

شرکت دانش بنیان توسعه فناوری جلبک‌های خلیج فارس در این مسیر به دانش غنی لازم دست یافته که می‌تواند کشور را از واردات رنگ‌های خوراکی بی‌نیاز کند و پوشش خوراکی تولید شده این شرکت زمان ماندگاری خوراکی‌ها از جمله خرمای بوشهر را برای رسیدن به دست مشتری در همه فصل‌ها بالا می‌برد و از فساد حفظ می‌کند.

"ریزجلبک اسپیرولینا می‌تواند به عنوان غذای آینده شناخته شود"؛ این را عباس جمالی مدیر شرکت زیستاب جلبک لیان می‌گوید و ادامه می‌دهد: ریزجلبک اسپیرولینا موجودی تک سلولی و رشته ای است که حاوی ۵۰ تا ۷۰ درصد پروتئین، اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن است، جلبک سرعت رشد بالایی دارد و البته حفظ و نگهداری و فرآوری آن کاری تخصصی است که تیم تخصصی زیستاب جلبک لیان به آن دست یافته است.

اما فایده‌های جلبک‌های تولیدی دانش‌بنیان‌های بوشهر به غذا و مکمل‌های غذایی ختم نمی‌شود و گستره سودمندی آن تا تامین آلژینات‌های دارویی برای زخم پوش و ترکیبات ضد سرطانی گشوده است؛ اختراعی که شرکت دانش بنیان توسعه فناوری جلبک‌های خلیج فارس توانسته است به دانش فنی آن دست یابد.

آنطور که مهدی محمدی مدیر شرکت دانش بنیان جلبک‌های خلیج فارس می‌گوید، این تیم تخصصی به دانش فنی تولید ترکیبات ضد سرطانی از جلبک دست یافته که توان مهار این بیماری را دارد اما برای دریافت مجوز رسمی و تولید تجاری آن نیازمند زیر ساخت‌هایی است.

سودمندی جلبک علاوه بر نیاز غذایی و دارویی انسان، تامین خوراک دام و طیور را نیز در بر می‌گیرد؛ هر چند نمی‌توان این ماده را به طور کامل در زنجیره غذایی واحدهای دامداری و پرورش طیور گنجاند اما جایگزین خوبی برای سویای وارداتی است که سالانه بخش زیادی از ارز کشور را مصرف می‌کند.

هر چند به اعتقاد رئیس پارک علم و فناوری خلیج فارس هنوز به یقین مشخص نیست جلبک چقدر می‌تواند در جیره غذایی دام و طیور قرار گیرد اما با توجه به ویژگی‌هایی که دارد، می‌تواند به جای سویا در این زنجیره استفاده شود.

به گفته حبیبی تا ۳۰ درصد در جیره غذایی مرغ تخم گذار و گوشتی و تا ۱۰ درصد در جیره دام است که جلبک‌ها می‌توانند در رفع این نیاز موثر باشند.

مدیر شرکت دانش بنیان جلبک‌های خلیج فارس به تخمین، می‌گوید: حدود یک میلیون تن نیاز کشور در این زمینه است که اگر زیر ساخت‌های تولید در بوشهر فراهم شود، می‌توانیم به بازار تامین آن ورود کنیم تا جلو ارزبری بخشی از نهاده‌های دامی گرفته شود.

او معتقد است: اگر تنوع تولید محصول در استان بوشهر ایجاد نشود، اگر میگو با مشکل یا بیماری مواجه شود، جایگزینی برای تولید و اشتغال دریایی نخواهد بود؛ بنابراین باید سبد تولید محصولی ایجاد شود که ارزش افزوده بالاتری هم داشته باشند و آن می‌تواند تولید محصولات پر بازده از جلبک باشد.

بایدهای توسعه تولید و فرآوری جلبک در بوشهر؛ از فرهنگ‌سازی و تسهیلگری تا تقویت زیرساخت‌ها

بر اساس گفت‌وگوهایی که با نیمی از شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان بوشهری فعال در تولید و فرآوری جلبک داشتیم، به طور کلی می‌توان مشکلات سد راه این فعالیت ارزشمند، اشتغال‌زا و مزیتی را در سه دسته جای داد؛ شناخت ناکافی و به دنبال آن نبود فرهنگ قرار گرفتن جلبک در زنجیزه غذایی جامعه، مانع‌های بانکی و اداری برای تامین منابع مالی و مجوز تولیدات دانش‌پایه و فناور و ضعف زیر ساختی.

عباس جمالی صاحب ایده و مدیر شرکت زیستاب جلبک لیان جنوب مهمترین مساله را در این راه از یک‌سو نبود فرهنگ استفاده از جلبک‌ها در صنایع و محصولات مختلف، و از سویی ناشناخته بودن مسیر و معیارهای تولید می‌داند.

شرکت زیستاب جلبک که به گفته جمالی بالاترین ظرفیت تولید کشور را در گلخانه یک هکتاری خود دارد، سال ۹۶ گلخانه پایلوت خود را در منطقه دشتستان احداث  و ۹۸ محصولات فرآوری شده خود را وارد بازار کرده در همین مدت کوتاه ۳۵ اشتغال مستقیم و ۱۰۰ شغل غیر مستقیم آفریده است.

او می‌گوید: در صورتی مردم جلبک و محصولات تولید شده از آن را در سبد مصرف خود قرار دهند و شرکت‌هایی که می‌توانند هم از جلبک‌ها در تولیدات خود استفاده کنند، این صنعت با سرعت خوبی پیشرفت خواهد کرد و با توجه به شرایط مناسب تولید در بوشهر، این استان بیش از گذشته به عنوان قطب تولید جلبک در کشور معرفی می‌شود.

همین مساله را جاوید اسفندیاری نیز مطرح کرد، مدیر شرکت توسعه فناوری سبز لیانده اذعان می‌کند که هنوز فرهنگ مردم به سوی استفاده از محصولات غذایی تولید شده با جلبک نرفته است تا بازار سازی شود.

از این رو آنطور که او توضیح می‌دهد اکنون رقابت بالایی برای تصاحب بازار در میان تولید کننده‌ها وجود دارد در حالی که ظرفیت تولد و مصرف و گستردگی بالقوه این بازار بسیار بیشتر از اینها است.

یکی دیگر مساله‌های سد راه به ثمر نشستن فعالیت تولیدی در تولید جلبک به طور خاص و سایر فرآورده‌های زیست فناوری مساله گرفتن مجوز غذا و دارو و پیش از آن جذب تسهیلات بانکی است که شرایط آن برای شرکت‌های جوان تازه شکل گرفته دشوار است.

جان کلام را در این مورد اسفندیاری بیان می‌کند، مدیر شرکت توسعه فناوری سبز لیانده می‌گوید: می‌توان گفت ۲۰ درصد از تلاش و انرژی یک تیم تخصصی صرف فعالیت علمی و تولیدی می‌شود و ۸۰ درصد آن در گیر و دارهای اداری می‌گذرد.

رئیس پارک علم و فناوری خلیج فارس نیز به این مساله اذعان دارد و همینطور که بارها در نشست‌های مختلف با نماینده ولی فقیه، استاندار و دیگر مسئولان از ان گلایه کرد، در گفت‌و گو با ایرنا هم می‌گوید: برخی از شرکت‌های فعال در این حوزه محصول خود را تولید کرده و در مرحله تجاری سازی قرار دارند، اما برای توسعه فعالیتشان نیازمند اقدام ویژه‌تری برای اخذ مجوزهای خود هستند.

حبیبی ادامه می‌دهد: در این راستا جلسات متعددی با مسئولان سازمان عذا و دارو و رئیس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر برگزار و این مساله پیگیری شده است، اکنون نگاه‌ها بسیار مثبت شده و قرار است در این هفته یک جلسه عمومی داشته باشیم تا اخذ مجوز همه شرکت‌های فعال در زمینه غذا و دارو بررسی و رفع مشکل شود.

در مورد ضعف‌های زیرساختی که مانع از توسعه کسب و کار دانش‌بنیان‌های بوشهر شده است، مدیر شرکت دانش بنیان جلبک‌های خلیج فارس به نمایندگی، نبود کلین روم و تاخیر در تکمیل شهرک زیست فناوری دلوار را مطرح می‌کند.

تیم تخصصی او به دانش فنی ترکیبات ضد سرطانی و دیگر مکمل‌های دارویی دست یافته است اما او می‌گوید: نبود کلین روم به عنوان زیرساخت اساسی تولیدات دارویی در استان بوشهر، خرج مضاعفی را برای استفاده از امکانات استان مجاور روی دست فعالان بوشهری انداخته است.

رئیس پارک علم و فناوری با بیان اینکه داشتن اتاق پاکیزه یا کلین روم یکی از ملزومات گرفتن مجوز تولیدات این واحدها است،  اعلام می‌‎کند: با پیگیری‌های انجام شده اکنون یک اتاق توسط بخش خصوصی با حمایت پارک علم و فناوری در شهرک صنعتی بوشهر احداث شده که  متراژ آن ۲۰۰ متر است و در حال توسعه و تکامل آن هستیم، باید تسهیلاتی در اختیار آن قرار گیرد تا یک کارخانه دارویی برای خط تولید بسیاری از این محصولات ایجاد شود.

او تاکید می‌کند: همه شرکت هایی که در حوزه زیست فناوری دریا فعالیت می‌کنند، نیازمند این زیرساخت و  خط تولید هستند.

به گفته حبیبی در پارک علم و فناوری بوشهر ۲ فضای آزمایشگاهی حوزه زیست فناوری وجود دارد اما از آنجا که ظرفیت استان بوشهر در زیست فناوری دریا بسیار بالا است و شرکت‌های تازه‌ای در حال شکل گیری هستند، نیازمند فضاهای بیشتری هستیم که تامین آن نیازمند اعتبارات استانی و وزارت علوم و معاونت علمی رئیس جمهوری است.

ضرورت تسریع در شهرک زیست فناوری دلوار 

 یکی دیگر از ضعف‌های زیر ساختی که شرکت‌های دانش بنیان زیست فناوری دریایی مطرح می‌کنند؛ تاخر در تکمیل و تحویل شهرک زیست فناوری دلوار است. محمدی می‌گوید: هر چند تیم تخصصی ما به دانش فنی برای تولید برخی از نیازهای ضروری کشور مانند تامین نهاده‌های دامی از جلبک دست یافته اما برای ورود جدی به بازار نیازمند فضایی برای توسعه داریم.

ساخت شهرک دلوار حدود ۱۰ سال است با نام شهرک زیست فناوری آغاز شده اما مجوز فناوری ندارد و به تازگی برای مطالعات و دریافت مصوبه هیات وزیران اقدام شده است.

هنوز زیر ساخت‌های این شهرک مانند کانال‌کشی آب دریا و آب شرب، برق و راه‌های دسترسی آن مناسب نیست اما شرکت‌ها زمین دریافت کرده و ساخت و ساز خود را آغاز کرده‌اند.

 مدیر عامل شهرک‌های صنعتی استان بوشهر در حاشیه نشست خبری هفته گذشته خود، به خبرنگار ایرنا گفت: فرآیند اخذ مجوز فناوری برای شهرک زیست فناوری دلوار در دست اقدام است که با همکاری دانشگاه خلیج فارس انتخاب مشاور انجام شده است و پیش‌بینی می‌شود این شرکت تا پایان سال با مصوبه هیات وزیران مجوز خود را دریافت کند.

به گفته او برای تکمیل و احداث زیرساخت‌های مورد نیاز این شهرک که قرار است محل سکونت دانش‌بنیان‌های حوزه زیست فناوری بوشهر باشد، تا کنون ۵۰ میلیارد تومان پروژه تعریف شده است.

به طور حتم پس از گرفتن مجوز با مصوبه هیات وزیران، مسیر برای تخصیص اعتبار و شتاب بخشی به تکمیل و تحویل این شهرک صنعتی به عنوان نخستین شهرک زیست فناوری جنوب کشور تسهیل می‌شود.

گسترش و تنوع بخشی به سبد تولیدی کشور و بویژه استان ساحلی بوشهر در برداشت بهینه از دریا موضوعی است که سودمندی سرشار آن به دامان ارزآوری، اشتغال‌زایی روستایی و تحصیل کرده‌ها و تامین نیازهای ضروری کشور سرازیر می‌شود.

به اذعان بسیاری از کارشناسان، فعالیت‌های دانش بنیان در عرصه‌های مزیتی که ارزش افزوده بسیار بالایی هم دارند، می‌تواند کلید خروج از اقتصاد نفتی و امنیت اقتصادی ایران اسلامی باشد.