زیست فناوری، سلامت و فناوری های پزشکی

علیرضا خاکدامن، معاون ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مرتضی جعفرآقایی، مدیر یکی از شتاب‌دهنده‌های فعال در حوزه زیست‌فناوری پزشکی در برنامه «رستانو» به تهیه‌کنندگی حلیه صبورنژاد با موضوع چشم‌انداز اقتصاد زیستی کشور حضور یافتند.

در ابتدای این برنامه که توسط ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در گروه دانش شبکه چهار سیما تهیه شده، علیرضا خاکدامن، معاون ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پیرامون بحث ساختاری و مفهومی شتاب‌دهنده‌ها گفت: در حال حاضر، ۸۵ هزار نفر عضو هیئت علمی در کشور فعالیت می‌کنند که شاید نیمی از بودجه‌ها فقط صرف مسائل جاری و پرداخت حقوق آن‌ها می‌شود.

وی ادامه داد: ما نیازمند طرح مدلی هستیم که بتواند از چند جنبه ما را نیز کمک کند، اول این‌که بتواند وقوع کم‌ترین شکست را برای ما تضمین کند. بر این مبنا برنامه‌ریزی صورت دادیم که یک تیم متخصص و متمرکز روی موضوع کار کنند. ویژگی دیگر این مدل این است که کسی را به عنوان راهبر در کنار شتاب‌دهنده‌ داریم که اساساً به‌دلیل شناخت خوبی که از بازار دارد، می‌تواند همان ابتدای کار استارتاپ را در مسیر درست قرار دهد؛ این فرد در بازار شبکه دارد و می‌تواند منجر به تجاری‌سازی محصول شود.

‌مرتضی جعفرآقایی، مدیر یکی از شتاب‌دهنده‌های فعال در حوزه زیست‌فناوری پزشکی از دیگر میهمانان این برنامه، پیرامون این موضوع که شتاب‌دهنده‌ها چگونه شکاف بین دو حوزه پژوهش و صنعت را به‌خوبی پر می‌کنند، گفت: در حوزه بیوتکنولوژی شرکت‌هایی فعالیت می‌کنند که بسیار پیشرفته هستند، اما نسبت به ساختاری که دارند امکان ورود ایده‌های جدید فقط از بنیان‌گذاران و سرمایه‌گذاران آن شرکت میسر است. این در حالی است که شتاب‌دهنده‌ها می‌توانند چالاک‌تر وارد شوند.

وی عنوان کرد: بخش عمده‌ای از استارتاپ‌های ما توسط اساتید دانشگاه تاسیس شدند و ارتباط خوبی که با شتاب‌دهنده برقرار می‌کنند و با ایده‌هایی که نیاز صنعت است مواجه شده و می‌توانند راه‌حل‌هایی را نیز پیدا کنند که دردی را از صنعت دوا کند. از این رو، ما باید در دانشگاه‌ها هم سیاست‌هایمان را به گونه‌ای تبیین کنیم که به توسعه حوزه بیوتکنولوژی کمک کند و به این موضوع واقف باشیم که تنها شتاب‌دهنده نمی‌تواند این نقش را به‌تنهایی بازی کند.

خاکدامن نیز در ادامه، پیرامون ویژگی شتاب‌دهنده‌ای که در حوزه زیست‌فناوری فعالیت می‌کند، گفت: در حوزه زیست‌فناوری مجبوریم که زیرساخت‌های خوبی در اختیار تیم‌های فناور قرار دهیم. تفاوت میان شتاب‌دهنده‌های فعال در حوزه‌های زیست‌فناوری و دیگر حوزه‌ها موضوع دیگری است. مقوله بعدی بحث سرمایه‌های جدیدی است که نیاز داریم. ببینید در حوزه آی‌تی هرقدر بزرگ‌تر شوید، کاربرانتان بیش‌تر می‌شوند، اما در حوزه زیست‌فناوری باید حجم زیادی سرمایه‌گذاری کنید تا آماده ورود بازار شوید. این دقیقا گلوگاه اصلی است.

وی خاطرنشان کرد: کاری که در شتاب‌دهنده‌ها انجام می‌دهیم این است که دولت در این مرحله حمایت می‌کند و آن ریسک اولیه محصول را به جان می‌خرد. بذر اولیه سرمایه‌گذاری را که لازم است، دولت به عنوان وظیفه خودش انجام می‌دهد. با استفاده از حمایت‌هایی که وجود دارد این طرح به مرحله ورود به بازار می‌رسد که برای سرمایه‌گذار عاری از ریسک است.

خاکدامن ادامه داد: معاونت علمی در سال ۱۴۰۰ اولین صندوق سرمایه‌گذاری بورسی در این زمینه را نیز ایجاد کرد، این حوزه به قدری جذاب شده که سرمایه‌گذاران مختلف و حتی سرمایه‌گذاران خرد در بورس می‌توانند در آن سرمایه‌گذاری کنند.

مدیر شتاب‌دهنده‌ فعال در حوزه زیست فناوری پزشکی مطرح کرد: طی این ۵ سال ما بالغ بر ۱۲۰ ایده و پروژه مختلف را نیز جذب کردیم که از این ۱۲۰ مورد، فرآیند شتاب‌دهی۶۰ پروژه آغاز شد. رویکرد و مأموریت اصلی ما جذب استارتاپ‌ها و خارج کردن یک شرکت بوده و توفیق ما در خروج شرکت‌های موفق بوده است که در حوزه‌های مختلف به نتیجه‌های مطلوبی هم رسیدیم.

خاکدامن در خصوص آمار و ارقام کلی‌تر، در این حوزه، ادامه داد: در این حوزه، ۳۰ شتاب‌دهنده فعال داریم که در بخش‌های مختلف بیوتکنولوژی و یا زیست‌فناوری فعال هستند، در این ۳۰ شتاب‌دهنده چیزی حدود ۲۰۰ استارتاپ تاکنون حمایت شدند. البته، مجموعه حمایت‌ها شاید به ۲ میلیون دلار نرسیده است، اما نکته جالب این است که ٣٠٠ میلیون دلار خروجی این شتاب‌دهنده‌ها بودند.

وی با بیان این‌که برای کاهش ارزبری هدف‌گذاری کرده‌ایم، گفت: البته این بدان معنا نیست که دو میلیون دلار ما تبدیل به کاهش ارزبری شده است. قاعدتاً این میان سرمایه‌گذاری‌های دیگری باید صورت می‌گرفت. اما با این دو میلیون دلار دانش فنی را به نقطه‌ای رسانده‌ایم که سرمایه‌گذار قبول می‌کند، در این حوزه سرمایه‌گذاری کند. این موضوع اثر مستقیم اقتصاد زیستی و شتاب‌دهنده‌ها روی اقتصاد کشور را به‌خوبی نمایان می‌کند.

وی در رابطه با نقش حاکمیت و سیاست‌گذار در این حوزه گفت: شاید ریشه این موضوع به این برمی‌گردد که ما دولتی‌ها باید باور کنیم اقتصاد فقط از بخش خصوصی شکل می‌گیرد، قاعده‌ای که در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وجود دارد این است که ما ۱۰۰ درصد به بخش خصوصی معتقدیم. هر کجا که به سمت دولتی‌ها رفتیم ناموفق‌تر بودیم. مطابق این دیدگاه است که می‌گویم باید مانع را از سر راه بخش‌خصوصی برداشت، در غیر این‌صورت نمی‌توانیم به این موضوع شکل دهیم.

جعفرآقایی نیز در ادامه مطرح کرد: سرمایه‌گذاری در حوزه تکنولوژی موضوع جدیدی است که در ایران باید اتفاق بیفتد. از معاونت علمی ممنون هستیم که در این چند سال در این زمینه کمک‌های شایانی کرده است ولی حقیقت این است که کم است. با وجود این‌که تحریم‌ها، تأمین مواد و ملزومات معضل بزرگی برای استارتاپ‌ها هستد و بخش عمده مواد اولیه‌ای که در ایران استفاده می‌شود تقلبی است، همه این‌ها کار را به تعویق می‌اندازد و دردسر بزرگی برای استارتاپ‌هاست.

وی اضافه کرد: محدودیت‌هایی در بحث رگولاتوری داریم که باید ورود کنیم. رگولاتوری غذا و داروی وزارت بهداشت کمک شایانی به پیشبرد حوزه بیوتک کرده و مقاومت در این حوزه نسبت به سایر صنایع کمتر بوده است، ولی این کافی نیست چون ما قرار است در این حوزه جهش داشته باشیم. اگر قرار است جهش اتفاق بیفتد باید قوانین مدام به‌روز شود، سلیقه‌ای برخورد کردن با محصولات مختلف، عدم وجود قوانین یکسان در مواجهه با شرکت‌ها و پروژه‌های مختلف موجب سردرگمی استارتاپ‌ها می‌شود و این یک موضوع اساسی است.

خاکدامن پیرامون نقش شتاب‌دهنده‌ها در حوزه صادرات، گفت: دو نکته مهم در این زمینه وجود دارد، نکته نخست این‌که باید در همه ارکان و همه سیستم‌هایی که در کشور فعالیت می‌کنند این نکته را جا بیندازیم که صادرات حتی به اندازه یک دلار هم ارزشمند است و راه برونرفت اقتصاد ما صادرات است؛ تا صادر نکنیم نمی‌توانیم اقتصاد و قدرتمندی داشته باشیم.

وی تصریح کرد: خیلی وقت‌ها اتفاق می‌افتد که با تغییر یک بخشنامه، یک بازار بزرگ که زحمات زیادی برایش کشیده شده را از دست می‌دهیم، این نکته‌ای است که باید به آن توجه کنیم. فکر می‌کنم مجلس شورای اسلامی و وزرای محترم باید روی این موضوع تأکید ویژه داشته باشند.

خاکدامن عنوان کرد: همین‌جا روی آنتن این قول را به مردم می‌دهم که اگر طرح فناورانه‌ای وجود داشته باشد و به خاطر این‌که نمی‌تواند به طور کامل نیاز کشور را نیز پوشش دهد جلوی صادرات آن گرفته شده، ما در معاونت علمی هر نوع حمایتی می‌کنیم که آن صادرات حفظ شود و ظرفیت آن برای تولید نیاز کشور هم به وجود بیاید.

وی اظهار کرد: دوم این‌که ما جزو کشورهایی هستیم که دیر وارد بازارهای صادراتی شده‌ایم، کشورهای بزرگ مثل چین و هند بازارهای بزرگی دارند و رقابت قیمتی با این‌ها بسیار سخت است، اما نکته‌ای که شتاب‌دهنده‌ها و اکوسیستم دانش‌بنیان می‌توانند انجام دهند، این است که به سمت محصولات «LVHB» برویم، یعنی محصولاتی که حجم کم، اما ارزش زیادی دارند. این‌جاست که نقش فناوری مفهوم پیدا می‌کند و ما می‌توانیم با محصولات هایتک بازارهای خوبی را به روی اقتصاد کشور باز کنیم.

جعفرآقایی نیز افزود: ریسک سرمایه‌گذاری در صنعت بیوتکنولوژی بالاست. به عنوان مثال عرض می‌کنم برخی از پلتفرم‌های واکسن کرونا تکنولوژی پیچیده‌تری نداشتند، اما چرا دیر اقدام کردیم و دیر ورود کردیم. بارها برای چند سرمایه‌گذار مطرح کردیم که به این موضوع ورود پیدا کنند، اما از این می‌ترسیدند که کرونا تمام شود و این همه هزینه بی‌بهره بماند، هیچ ارگانی هم نیست که از آن حمایت کند.

وی با بیان این‌که نیاز به یک سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی دارد که حداقل در این شرایط خاص اتفاق بیفتد، گفت: بحث دیگر این است که بیمه‌ها باید از تکنولوژی‌های پیشرفته حمایت کنند. چرا که بخش عمده‌ای از هزینه نظام سلامت را بیمه‌ها پرداخت می‌کنند. بهتر است به جای این‌که این هزینه را پرداخت کنند یک سرمایه‌گذاری پایدار در این حوزه داشته باشند. شرکت‌ها را تشویق کنند به جای تامین ارز برای واردات برخی محصولات خارجی در داخل تولید شود با قیمت بسیار پایین‌تر به فروش می‌رسد بیمه لازم نیست هزینه بالای پرداخت کند.

جعفراقایی ادامه داد: بحث دیگر مقوله تامین ارز است. موضوعی که ما داریم این است که هیچ راهکاری برای تامین ارز در حوزه توسعه تکنولوژی وجود ندارد. ما برای تولید محصولات دارایی تامین ارز نیمایی داریم، اما برای توسعه تکنولوژی تامین هرگز اتفاق نمی‌افتد؛ در حالیکه ارز باید برای توسعه تکنولوژی تامین شود چرا که این فناوری توسعه پیدا کند مانع از ارزش‌گذاری می‌شود، یعنی یک دوراندیشی است که باید سیاست‌گذاران ما مدنظر قرار دهند و قوانینی را تصویب کنند که بتوانند از این استارتاپ‌ها حمایت کنند.