زیست فناوری، سلامت و فناوری های پزشکی

پژمان آزادی مدیر شتاب‌دهنده و شرکت دانش‌بنیان وعبدالرضا کاوند، معاون تحقیقات کنترل و گواهی نهال موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال در برنامه «رستانو» به تهیه‌کنندگی حلیه صبورنژاد با موضوع چشم‌انداز اقتصاد زیستی کشور حضور یافتند.

در ابتدای این برنامه که توسط ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در گروه دانش شبکه چهار سیما با موضوع «کشت بافت؛ فرصتی اقتصادی برای تحول کشاورزی» تهیه شده؛ پژمان آزادی مدیر شتاب‌دهنده و شرکت دانش‌بنیان در حوزه کشت بافت، در خصوص کاربردهای کشت بافت گفت: بحث کشت بافت گیاهی چندین دهه است که در دنیا شروع شده و بحث تجاری آن مطرح شده است. خوشبختانه در ایران هم بیش از دو دهه است که بحث تولید تجاری از روش کشت بافت شکل گرفته است.

وی ادامه داد: کشت بافت به روشی گفته می‌شود که در آن از اندام بافت سلول‌های گیاهی، در شرایط درون شیشه‌ای و استریل برای اهداف خودمان که می‌تواند ریز ازدیادی یا تکثیر انبوه باشد، استفاده می‌کنیم.

عبدالرضا کاوند، معاون تحقیقات کنترل و گواهی نهال موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال نیز از دیگر میهمانان این برنامه بود که ضمن تشریح وضعیت به‌کار بردن این روش فناورانه در ایران، با بیان این‌که روش کشت بافتی یکی از روش‌های تکثیر درعلم ازدیاد نباتات است، گفت: در حال حاضر تعداد زیادی از شرکت‌ها هم در قالب تشکل‌های گروهی و هم به شکل انفرادی از این موسسه مجوز تولید به روش کشت بافت را نیز دریافت کرده‌اند و به تولید و تکثیر پایه‌ها و ارقام درخت‌های میوه‌ای، غیر میوه‌ای، زینتی‌ها و... پرداخته‌اند. اکنون مفتخریم که بخش قابل‌توجهی از پایه‌هایمان به روش رویشی و با استفاده از فناوری کشت بافت تکثیر می‌شود که هم مصرف داخلی و هم زمینه صادراتی دارد.

در ادامه، آزادی در پاسخ به این سوال که در چه حوزه‌هایی مزایای استفاده از کشت بافت بیش‌تر است، بیان کرد : ما معمولاً گیاهی را به صورت کشت بافت پرورش می‌دهیم که یک از طریق بذر امکان تکثیر آن نباشد. دو در شرایطی که سرعت تکثیر از طریق قلمه یا روش‌های دیگر سنتی پایین باشد و ما قادر نباشیم در زمانی مشخص یا کوتاه حجم انبوه گیاه را نیز داشته باشیم.

وی افزود: بسیاری از گیاهان به ویژه، گیاهان باغی و میوه به لحاظ حساسیتی که از نظر انواع بیماری‌های ویروسی وجود دارد که باید عاری از ویروس باشند، در غیر این‌صورت نمی‌توانیم برداشت اقتصادی از این باغ داشته باشیم و برای حصول اطمینان باید از پایه‌ها و پیوندک‌های عاری از ویروس استفاده کنیم، اینجاست که به روش کشت بافت رجوع می‌کنیم.

آزادی تصریح کرد: خوشبختانه در کشور سال‌هاست که این بحث شروع شده و در زمره کشورهایی هستیم که در آسیای میانه پیشرو بوده‌ایم. اما گرچه در حوزه کمی بسیار خوب پیش رفته‌ایم و ۸۰ شرکت کشت بافتی داریم که نیمی از آن‌ها دانش‌بنیان هستند، اما متاسفانه در یکسری از حوزه‌های کیفی نتوانستیم رشد خوبی داشته باشیم.

کاوند نیز در ادامه این برنامه، پیرامون موانع موجود گفت: نقدی که در این حوزه وجود دارد این است که جا داشت در کنار توسعه کمی به توسعه کیفی و تامین و ایجاد هسته‌های اولیه هم می‌پرداختیم. کار تولید هسته‌های اولیه یکی از روش‌های پرکاربرد صنعت کشت بافت است، اما زمان‌بر و هزینه‌بر است که این هزینه‌ها برای شرکت‌های کشت بافتی توجیه ندارد.

وی افزود: قاعدتاً در کشورهای صاحب این فناوری این هزینه بر عهده دولت‌هاست و بانک‌هایی وجود دارد که مواد تکثیری در آن‌ها نگهداری می‌شود و واحدهای کشت بافتی دارای مجوز برای دریافت مواد گیاهی به آن‌ها مراجعه کرده و آنچه مورد نیازشان است را نیز تهیه می‌کنند.

مدیر شرکت دانش‌بنیان حوزه کشت بافت ادامه داد: در داخل کشور، پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی داریم و در یک همکاری با پژوهشگاه موسسه تحقیقات علوم باغبانی، موسسه تحقیقات ثبت و معاونت باغبانی تولید هسته‌های اولیه صورت گرفته و ۲۰ رقم پایه هسته‌های اولیه در داخل کشور تولید شده، اما این بخشی از نیاز کشور است و البته همین هم هنوز بهره‌برداری درستی از آن نشده و جریان در حوزه استفاده از آن شکل نگرفته است.

آزادی ادامه داد: قطعاً نیاز داریم تکنولوژی وارد کنیم، قطعاً نیاز داریم روابط بین‌المللی خوبی داشته باشیم. در حوزه به‌نژادی کشورهای پیشرو بیش از ۵۰ سال از ماجلوتر هستند، نمی‌توانیم صبر کنیم به آن‌ها برسیم؛ باید هم از منابع خودمان و هم از منابع موجود در دنیا استفاده کنیم. در حوزه تحقیقات خیلی خوب عمل کردیم، اما فناوری‌های تولید شده به علت ضعف در بخش خصوصی عملاً به بخش صنعت وارد نشده است.

کاوند پیرامون نقش تعاملات بین‌المللی در این حوزه گفت: این یک موضوع چندبعدی است، در بخش مواد گیاهی یکسری معاهدات بین‌المللی فعال هستند که تا عضو آن‌ها نشویم، نمی‌توانیم از مزایای آن برخوردار باشیم. به‌دلیل مشکلاتی که در حوزه تحریم است نمی‌توانیم به برخی معاهدات بپیوندیم و قطعاً دستمان از بسیاری از پایه‌ها و ارقام کوتاه است و محدودیت داریم.

وی ادامه داد: در حوزه واردات ارقام جدید هم‌چون جزو این اتحادیه‌ها نیستیم بسیاری از شرکت‌ها ریسک نمی‌کنند که مواد خود را در اختیار ما قرار دهند؛ در حوزه دانش فنی هم ناچاریم دانش‌های فنی را به داخل کشور بیاوریم و به‌روز کنیم.

کاوند اظهار کرد: با همه این‌ها امروزه تنوع مواد گیاهی چه در حوزه کشت بافت و چه در حوزه باغبانی کم نیست. این فرصتی را برای ما فراهم می‌کند که به بازارهای صادراتی فکر کنیم. ما سابقه صادرات پایه رویشی پسته و... را نیز داریم، در حوزه گیاهان زینتی صادرات داریم، در حوزه پایه‌های درختان میوه سابقه صادراتی داریم و می‌توانیم به عنوان یک هاب در منطقه مطرح باشیم.

آزادی‌ نیز با بیان این‌که در حوزه گیاهان باغی ظرفیت خوبی در داخل کشور داریم از صادرات نزدیک به ۳ میلیارد دلاری در حوزه محصولات باغی گفت و افزود: این حوزه‌ها از حداقل حمایت‌ها برخوردار بوده‌اند، با این حال، حدود ۶ درصد ظرفیت صادرات غیرنفتی کشور را در بر گرفته‌اند، این یعنی پتانسیل وجود دارد.

وی افزود: در حوزه تولید محصول باغی رتبه‌های ۱ تا ۷ جهان را نیز داریم، کشور ما آب‌وهوای مساعد و نیروی کاربلد دارد، تنها چیزی که لازم دارد این است که مباحث را دانش‌بنیان پیش ببرد. این به‌معنای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های تولید است. کار خوبی که به‌تازگی در حوزه کشاورزی شکل گرفت بحث توزیع و استفاده از کارگزاران و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان بوده که امیدوارم این روند ادامه پیدا کند و در همه ارکان توسعه یابد.

آزادی در ادامه بیان کرد: نمونه‌های موفقی از این دست در داخل کشور وجود دارد که از مجموعه‌های دانش‌بنیان کمک گرفتند و توانمندی مانند حوزه دارو ایجاد شد، اما گویا در حوزه کشاورزی هنوز این توانمندی به رسمیت شناخته نشده و این اعتماد شکل نگرفته، به نظرم باید شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کیفی و کمی انواع محصولات کشاورزی و به ویژه حوزه باغی به‌بازی گرفته شوند. وزارت جهاد کشاورزی هم می‌تواند مانند برخی دیگر از وزارتخانه‌ها برای تسریع روندهای خود از کارگزارها و شرکت‌های دانش‌بنیان بهره ببرد.

وی ادامه داد: وقتی در سهولت کسب و کار در رتبه ۱۲۷ دنیا ایستاده‌ایم، این یعنی مشکل داریم. در بسیاری از حوزه‌ها هم در دهه‌های اخیر پسرفت داشتیم، این بدان معنی نیست که قوانینی وضع شده که جلوی تولید را باید بگیرد، بلکه کشورهای دیگر با سرعت جلو رفتند و ما عقب افتاده ایم. چون از بدنه کارشناسی که در اختیار داشتند درست استفاده کردند و مشکلات را به‌سرعت حل کردند.

آزادی با تاکید بر این‌که باید بررسی کنیم چرا رتبه ما ۱۲۷ است، گفت: باید برای ارتقای آن برنامه ریزی کنیم، این کار شدنی است فقط با حذف مراحل اضافی که در خیلی از کشورهای دنیا مرسوم نیستند. بسیاری از آن‌ها حتی بودجه هم نمی‌خواهد. مانند مشکلات موجود در حوزه مجوزدهی که می‌تواند با ایجاد سامانه پنجره واحد مرتفع شود.

وی افزود: دیگر این‌که باید از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در همه حوزه‌ها استفاده شود، باید حوزه دانش‌بنیان حلقه اتصال مراکز پژوهشی و دانشگاهی با صنعت باشند. اینجاست که نقش مهم شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان مانند همه کشورهای دنیا حتی در صورت احتمال ریسک و شکست باید حمایت شوند.