زیست فناوری، سلامت و فناوری های پزشکی

دکتر مصطفی قانعی دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا با اشاره به تصویب قانون جهش تولید دانش بنیان در جلسه علنی ۱۱ اردیبهشت ماه امسال مجلس شورای اسلامی و ابلاغ آن در خرداد ماه توسط رییس جمهور اظهار کرد: تجربیاتی که در دولت های قبلی به دست آمده بود، حکایت از آن داشت که در برخی موارد ضعف در قانون باعث می شد که حوزه علم و فناوری نتواند پیش برود، بر همین اساس حرکت بسیار خوبی با همکاری و پیگیری دولت، برای تصویب این قانون در مجلس شورای اسلامی انجام شد.

وی افزود: درست است که پیشنهاددهنده این قانون مجلس بود، اما این نیز به دنبال زیرساخت بسیار مناسبی بود که در طول چندسال گذشته در کشور ایجاد شده بود و این قانون با همکاری بسیار نزدیک معاونت علمی و فناوری، وزارت علوم و صندوق نوآوری و شکوفایی و بدنه دولت سیزدهم تنظیم شد. قانون جهش تولید دانش بنیان بسیار در پیشرفت حوزه علم و فناوری برای دولت راهگشا خواهد بود و کمک خواهد کرد که در حمایت قانونی از این حوزه بسیار مهم ضعفی نداشته باشیم.

توجه دولت سیزدهم به بیانات رهبر معظم انقلاب و تبدیل آن به آئین نامه مشخص

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری رییس جمهور در ادامه با اشاره به اینکه، هر ساله شاهد بوده ایم رهبری در ابتدای سال بیانات راهگشایی دارند اما با اینکه به آن توجه می شد اما هیچگاه نقطه نظرات ارزشمند ایشان تبدیل به یک آئین نامه مشخص نمی شد.

قانعی اضافه کرد: در دولت سیزدهم با پیگیری معاون اول رییس جمهور مقرر شد که تمام فرمایشات رهبری به آئین نامه ای خاص تبدیل شود. رسالت معاونت علمی نیز این است که پس از تصویب این آئین نامه ها در دولت داشبوردی را تشکیل دهد و همانطور که رهبری اشاره کردند، نمره دهی شروع شود و هر وزارتخانه ای به میزان پیشرفتی که در آئین نامه های دانش بنیان داشته باشد، مورد ارزیابی قرار گیرد.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی معتقد است: این حرکت بسیار خوبی در نوع خود است و تصویب این آئین نامه ها از سوی دولت فعلی نشان می دهد که اگر دولت ها پشتوانه اقتصاد دانش بنیان نباشد، اتفاق خاصی نخواهد افتاد. بنابراین این موضوع باعث شد که تمام وزارتخانه ها موضوعات دانش بنیان خود را بیاورند و به آئین نامه تبدیل کنند و در نهادهای ذیل رهبری همچون بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، آستان قدس رضوی و کمیته امداد امام اقدامات بسیار خوبی شروع شد که این حرکت ها حرکت های بسیار جدی هست.

افزایش بودجه ستادهای حوزه علم و فناوری اقدام دیگر دولت سیزدهم

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری رییس جمهور همچنین یکی دیگر از اقدامات دولت سیزدهم را افزایش محسوس بودجه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و ستادهای فعال در این معاونت عنوان کرد و افزود: خوشبختانه اقدام دیگری که صورت گرفت بودجه معاونت علمی و ستادها ذیل این معاونت از جمله نانو و زیست فناوری نسبتا افزایش پیدا کرد و این توجه خاص به بودجه تحقیقات و توسعه از اقداماتی است که در  این دولت انجام شد.

قانعی در عین حال اظهار کرد: البته خیلی زود است که دستاوردهای قانون مجلس و آئین نامه های مصوب دولت و خروجی حمایت های بودجه ای از دستگاه های متولی تحقیق و توسعه همچون معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی را ارزیابی کرد اما این اقدامات دولت سیزدهم در بین فعالان حوزه علم و فناوری کشور بسیار امیدواری ایجاد کرده است.

برنامه اصلی ستاد زیست فناوری، توجه به امنیت غذایی و قطع واردات ۱۰ میلیارد دلاری خوراک دام  

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه با اشاره به توافقات انجام شده و ارائه برنامه های مناسب در حوزه امنیت غذایی به دولت افزود: ما طی چند سال اخیر در حوزه امنیت غذایی کشور دستاوردهای بسیار خوبی داشته ایم و اخیرا نیز نمایشگاهی را متشکل از شرکت های دانش بنیان در حوزه زیست فناوری برپا کردیم و خوشبختانه شرکت های فعال در عرصه خوراک حضوری جدی در این نمایشگاه داشته اند و در ادامه رییس جمهور ونزوئلا نیز از این نمایشگاه بازدید کرد.

قانعی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از ۲۰ شرکت دانش بنیان در حوزه خوراک دام فعال هستند، گفت: این فعالیت ها در نمایشگاه حتی مورد توجه وزیر جهاد کشاورزی قرار گرفت.

وی تاکید کرد: یکی از برنامه های اصلی ما حل کردن مساله واردات ۱۰ میلیارد دلاری خوراک دام و طیور به روش دانش بنیان و با استفاده از توانمندی محققان و فعالان زیست بوم نوآوری در کشور است.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری کشور قطع وابستگی حوزه غذا به خارج از کشور را مورد تاکید جدی رهبر معظم انقلاب دانست و گفت:با امیدواری هایی که بواسطه دولت جدید ایجاد شده است، فناوران کشور از هیچ تلاشی برای دستیابی به این هدف مهم فروگذار نخواهند کرد.

بر اساس این گزارش، همچنین ستاد توسعه زیست فناوری در دولت سیزدهم با هم‌افزایی ملی و همکاری وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، صنعت، معدن، تجارت و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اقدام به تدوین برنامه‌های پیشران همچون حمایت از طرح‌های فناورانه حوزه سلامت برای بهبود تراز تجاری کشور با استفاده از فناوری‌های پیشرفته کرده است.

توسعه ابزارهای تامین مالی

یکی از فعالیت‌های اصلی ستاد توسعه زیست‌فناوری در سال ۱۴۰۰، توسعه ابزارهای تامین مالی، متناسب با رشد زیست بوم فناوری و نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان بود. در این راستا نخستین صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی بورسی (Private equiti) در حوزه سلامت با سرمایه‌گذاری مشترک معاونت علمی فناوری، صندوق نوآوری و شکوفایی و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با بودجه ۳۵۰ میلیارد تومانی با نام «اکسیر زیست سلامت»، زمستان ۱۴۰۰ مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس دریافت کرد.

بر این اساس، این صندوق در سال ۱۴۰۱ با سرمایه‌گذاری خطرپذیر در Scale up پروژه‌های High-tech حوزه سلامت مشارکت فعال خواهد داشت.

به علاوه، پیرو قانون جهش اقتصاد دانش بنیان و امکان سرمایه‌گذاری مشترک بانک‌ها با صندوق نوآوری و شکوفایی در پروژه‌های دانش‌بنیان، پورتفوی سرمایه‌گذاری متناسب با جذب سرمایه از این مسیر طراحی شده و بسته اول آن برای بررسی سازوکار اجرایی به صندوق نوآوری و شکوفایی ارائه شده است.

ستاد توسعه زیست فناوری در همکاری نزدیک با وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۴۰۰ به تدوین برنامه‌های پیشران برای بهبود تراز تجاری کشور با استفاده از فناوری‌های پیشرفته اقدام کرد.

معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری در سال‌های گذشته با سرمایه‌گذاری بذری در پروژه‌های فناوری پیشرفته، امکان اثبات فناوری‌های مختلف را به وجود آورده است. در دولت سیزدهم، با تجربه حاصل از پروژه‌های گذشته، برنامه‌های پیشران برای Scale up  فناوری‌ها با هدف تاثیر جدی بر اقتصاد کشور طراحی و سازوکار اجرایی آن در حال پیش‌بینی است.

حمایت از طرح‌های فناورانه حوزه سلامت

ستاد توسعه زیست‌فناوری در راستای اجرای سیاست‌های کلان کشور در زمینه تقویت‌ اقتصاد درون‌زا، در سال جاری اقدام به انتشار فراخوان‌ها و تصویب بسته‌های حمایتی در حوزه‌های مختلف زیستی کرده است.

این ستاد از طریق تعامل با فعالان حوزه زیست‌فناوری کشور، به طور پیوسته، طرح‌های فناورانه را دریافت می کند و پس از ارزیابی، طرح‌های دارای قابلیت سرمایه‌گذاری را مورد حمایت قرار می‌دهد. در سال ۱۴۰۰، حمایت از ۱۳ طرح به تصویب این ستاد رسیده که از این تعداد، موافقت‌نامه ۱۱ طرح منعقد شده و ۲ طرح مراحل پایانی تنظیم موافقت‌نامه را طی می‌کنند.

این طرح‌ها در حوزه‌هایی از قبیل «تولید انواع کیت‌های تشخیصی پیشرفته»، «بیوسنسورها»، «مواد بیولوژیک استراتژیک»، «فرآورده‌های پیشرفته» و «داروهای بیوسیملار های‌تک درمان ناباروری»، تعریف شده و مجموعا از ظرفیت ارزی بیش از پنج میلیون دلار برخوردارند.

این ستاد در ادامه اقدامات خود در راستای رشد، توسعه و عمق‌دهی به فناوری‌های زیستی در حوزه سلامت، در تعامل با وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، نهادها و موسسات حاکمیتی، اقدام به نیازسنجی از دستگاه‌های مورد نظر و متعاقبا رفع این نیازها از طریق برگزاری فراخوان و حمایت از شرکت‌ها و هسته‌های فناور توانمند در حوزه‌های مربوطه می کند.

در این راستا، در سال ۱۴۰۰ جلسات و کمیته‌های متعددی با سازمان دامپزشکی، سازمان انتقال خون ایران و سازمان پزشکی قانونی کشور برگزار شد. این ستاد پس از احصاء نیازهای دستگاه‌های مذکور، در حال حاضر برنامه‌ریزی برای انتشار فراخوان و دریافت راهکارهای شرکت‌های دانش‌بنیان و هسته‌های فناور فعال در این زمینه را آغاز کرده است.

تشکیل دبیرخانه جهش اقتصاد غذا با توسعه اکوسیستم نوآوری و نفوذ فناوری

«ستاد توسعه زیست فناوری» در سال‌های اخیر از پروژه‌های زیست فناورانه مرتبط با امنیت غذایی و کشاورزی حمایت کرده است.

اما از سال ۱۳۹۸ با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری بر امنیت غذایی، این موضوع با جدیت بیشتری در ستاد پیگیری شد و علاوه بر شناسایی تمام فناوری‌های موجود در دنیا در زنجیره ارزش کشاورزی-غذا (به طور کلی شامل نهاده های تولید، تولید در مزرعه، فرآوری و توزیع و فروش)، چالش ها و موانع توسعه فناوری در این بخش نیز شناسایی و بر مبنای آن برنامه کلانی تدوین شد.

این برنامه ها و ماموریت ها در قالب طرح «جهش اقتصاد غذا» در آبان ماه، در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور ارسال شد. در این نامه ذکر شد که با اجرای این برنامه می توان سالانه ۱.۶ میلیارد دلاری پتانسیل ارزی برای کشور ایجاد کرد اما تحقق آن ماموریتی فرادستگاهی است و نیاز است سایر بخش ها و سازمان ها نیز همکاری داشته باشند و ضمن قبول ماموریت، نسبت به اصلاح روال های اداری و آیین نامه ها و دستورالعمل ها اقدام شود و معاونت علمی و فناوری می‌تواند مسئولیت این دبیرخانه را بر عهده بگیرد.

پیرو این دستور دبیرخانه فناوری‌های نوین کشاورزی و غذا با عضویت نمایندگان تام الاختیار از «معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری»، «وزارت جهاد کشاورزی»، «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»، «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری»، «وزارت صنعت، معدن و تجارت»، «وزارت امور اقتصاد و دارایی»، «وزارت نیرو»، «سازمان برنامه و بودجه کشور»، «کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی»، «صندوق توسعه ملی»، «صندوق نوآوری و شکوفایی» و «مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری» تشکیل شد.

دیدگاه معاونت علمی و فناوری به موضوع امنیت غذایی پلتفرمی است و استراتژی کلی مدیریت و تکمیل زنجیره ارزش تولیدات حوزه کشاورزی و مواد غذایی است. باید گفت این زنجیره به طور کلی شامل نهاده‌های تولید، زراعت و باغبانی، دام و طیور، شیلات و آبزیان، صنایع تبدیلی و غذایی، لجستیک و فروش است.

این زنجیره کلان که دارای بسیاری زیرزنجیره است در بسیاری از حلقه‌ها در ایران تکمیل نیست که این موضوع موجب کاهش بهره‌وری در کل سیستم می‌شود. بنابراین یکی از ماموریت‌ها تلاش برای تکمیل زنجیره و توسعه کسب و کارهای دانش بنیان در این حلقه ها خواهد بود.

تدوین سند برنامه‌های پیشنهادی برای افزایش جمعیت

در راستای تصویب قانون حمایت از خانواده و افزایش جمعیت و در اولویت قرار گرفتن این موضوع، گروه تولید برای شناسایی برنامه‌های فناورانه‌ای که در این راستا معاونت علمی و فناوری می‌تواند ورود کند جلسات تخصصی با کارشناسان امور (مراکز درمان ناباروری و متخصصین امور) داشته و سند برنامه جامعی را در این راستا تنظیم کرد.

همچنین طرح های فناورانه در زمینه درمان ناباروری اولویت دار در این زمینه شناسایی شده که حمایت از آنها در برنامه ستاد قرار گرفته است و برخی از آنها نیز مبالغ حمایتی را دریافت کرده‌اند.

همکاری با وزارت صمت برای زمینه‌سازی نفوذ فناوری به صنایع غذا و دارو

در راستای افزایش نفوذ فناوری به صنعت غذا و دارو همکاری‌های با دفتر غذا و دارو این وزارتخانه صورت گرفته و همچنین لیست برنامه‌های فناورانه ستاد به این دفتر اعلام شد. همچنین پیشنویس تفاهم‌نامه‌ای بین معاونت صنایع عمومی و ستاد توسعه زیست فناوری برای همکاری در موارد ذیل تنظیم شده که در حال طی کردن روند اجرایی است.

اهم محورهای همکاری معاونت علمی و فناوری و وزارت صمت عبارتند از همکاری در راستای نفوذ فناوری در صنعت غذا و دارو، تدوین سند بالادستی تحول در صنعت غذا و دارو، همکاری در راستای بازسازی و نوسازی زیرساخت صنعت غذا و دارو، اشتراک‌گذاری اطلاعات و آمار برای برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در صنعت غذا و دارو و شناسایی نیازها و فرصت‌های حال و آینده کشور در حیطه فرآورده‌های سلامت‌محور و محصولات غذایی و برنامه‌ریزی برای بهبود تراز تجاری آن.

در زمینه تدوین اسناد بالادستی صنعت دارو و غذا، پیشنویس سند ارتقای صنعت با استفاده از فناوری های نوین تهیه شده است که در آن وضعیت فعلی کشور، چالش‌های موجود، اهداف کلان و راهبردهای اصلی با همکاری شرکت های مختلف دانش بنیان و انجمن ها و سندیکاهای تولید کنندگان طراحی و به معاونت صنایع عمومی وزارت صمت ارائه شده است.

تکمیل زنجیره ارزش صنعت دارو

دارو و مواد اولیه دارویی سالانه به صورت مجموع بیش از ۲ میلیارد دلار واردات دارد. با توجه به تشدید تحریم‌ها در سال‌های اخیر و نقش جدی این حوزه در سلامت مردم و با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور به لحاظ دارا بودن ذخایر انبوه گاز و نفت، تلاش برای تکمیل زنجیره ارزش این حوزه در کشور از صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در این راستا جلسات مشاوره‌ای با متخصصین این حوزه صورت گرفته و همچنین کارگزارانی در این زمینه برای بررسی دقیق‌تر این حوزه در نظر گرفته شده است. انعقاد قرارداد برونسپاری با شرکت تابناک در زمینه زنجیره ارزش در حوزه (آنزیم، مواد اولیه دارویی و صنایع غذایی) و همچنین در این راستا برای شناسایی اولویت ها قرارداد برونسپاری جزئی با موضوع "بررسی فنی و اقتصادی تولید مواد موثره آفت‌کش‌های کشاورزی مختلف به منظور تولید داخل محصولات دارای اولویت" نیز صورت گرفته است.

ایجاد پنجره واحد با سازمان غذا و دارو

طی تفاهم‌نامه همکاری منعقد شده پنجره واحدی بین سازمان غذا و دارو، مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و ستاد توسعه زیست فناوری و معاونت تحقیقات وزارت بهداشت ایجاد شد و پیگیری تسریع بررسی پرونده رگولاتوری محصولات دانش‌بنیان اولویت دار برای کشور به صورت مستمر در حال انجام است.

از دیگر محورهای همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان غذا و دارو و معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌توان به مواردی چون «حمایت از تحقیق و توسعه و کسب دانش فنی فرآورده‌های فناورانه سلامت‌محور و واجد اولویت»، «شناسایی نیازها و فرصت‌های حال و آینده کشور در حیطه فرآورده‌های سلامت محور و برنامه‌ریزی برای  بهبود تراز تجاری آن»، «اشتراک‌گذاری اطلاعات و سوابق مربوط به بازار فرآورده‌های واجد اولویت‌ و شرکت‌های دانش‌بنیان فعال»، «اعطای یارانه برای اخذ خدمات آزمایشگاهی، بازرسی و ممیزی و اعطای کمک‌های فنی برای تهیه مستندات مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان، از طریق شبکه کارگزاران»، «تقویت شبکه آزمایشگاهی همکار سازمان از طریق شبکه آزمایشگاه‌های فناوری راهبردی مطابق با ضوابط مورد تایید سازمان»، تدوین استانداردهای مورد نیاز به‌منظور سنجش و ارزیابی فرآورده‌های سلامت‌محور دانش‌بنیان، پیشرفته  و تولید بار اول» و «مطالبه استانداردهای سطح بالا و طراحی مکانیزم‌های قیمت‌گذاری برای فرآورده‌های سلامت‌محور وارداتی و دارای تولید مشابه داخل، به منظور تشویق و افزایش جذابیت تولید داخلی در مقابل واردات» اشاره کرد.

ارائه طرح های پیشران به صندوق نوآوری و شکوفایی

در راستای تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان و مجاز شدن بانک‌ها به سرمایه‌گذاری مشترک با صندوق نوآوری و شکوفایی در طرح های مصوب شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش‌بنیان، طرح های دارای اولویت مشخص شده از سوی شرکت های مرتبط با ستاد که نیاز به حجم سرمایه‌گذاری کلان دارند به همراه مطالعات امکان سنجی مربوطه جهت بررسی امکان سرمایه گذاری به صندوق نوآوری و شکوفایی معرفی شدند.

با توجه به ابلاغ برنامه ملی احیای مرغ لاین آرین با هدف ارتقای امنیت و سلامت گوشت مرغ کشور و ماموریت ستاد توسعه زیست فناوری، اقدامات کارگروه آموزش، تحقیق و توسعه برنامه ملی مرغ لاین آرین در سال ۱۴۰۰ شامل «تدوین سند تحقیق و توسعه برنامه ملی لاین آرین»، «راه‌اندازی و توسعه پلتفرم شبکه تحقیق و توسعه مرغ لاین آرین»، «تصویب و انعقاد قرارداد طرح‌های پژوهشی و توسعه فناوری»، «پایش پیشرفت طرح‌های پژوهشی» و «کسب برخی دستاوردها و جمع آوری اطلاعات سویه آرین از مزارع پرورش» است.

در این میان طی سه مرحله فراخوان تعداد ۲۰ طرح مطالعاتی به مبلغ ۴۶ میلیون ریال، پس از تصویب در کارگروه تحقیق و توسعه مورد حمایت قرار گرفته است و تعداد ۲۴ طرح مطالعاتی جمعا به مبلغ ۲۱۲۵۲ میلیون ریال در شرف حمایت است.

به منظور اجرایی سازی کامل برنامه های احیای لاین آرین و تولید سویه آرین پلاس، تفاهم نامه بازسازی مزرعه A۱ مجتمع بابلکنار به مبلغ ۴۰۰ میلیون ریال و ایجاد مزرعه نوآوری مرغ آرین به امضای معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزیر جهاد کشاورزی رسید.

پیش بینی می شود با تحویل این مزرعه نوآوری به تیم های فناور دانش بنیان تا نیمه سال ۱۴۰۱، جهش قابل توجهی در اصلاح نژاد این سویه ملی ایجاد شود. بودجه در نظر گرفته شده به منظور حمایت از ایجاد لاین های آزمایشی و معرفی سویه آرین پلاس ۶۵۰ میلیون ریال است که مطابق زمانبندی، طی پنج سال به فعالیت های مربوط به این مزرعه تزریق خواهد شد.

تولید واکسن‌های دامی و مواد اولیه واکسن‌های انسانی

در ابتدای سال ۱۴۰۰ با داغ شدن تب تولید واکسن در جهان، کمبود جدی در مواد اولیه پلتفرم های مختلف حس شد. از همین رو، فراخوان حمایت از تولید مواد اولیه واکسن اعلام شد که از میان طرح های ارسال شده، ۶ طرح به مبلغ مجموعا بیش از ۱۲ میلیارد تومان برای حمایت مصوب شد که چهار طرح به مرحله قرارداد رسید.

همچنین با اعلام نیازمندی های سازمان دامپزشکی کل کشور در زمینه واکسن های دامی، فراخوان حمایت از تولید این واکسن ها در بهمن ماه ۱۴۰۰ اطلاع رسانی شد که طرح های واصله در حال حاضر در مرحله داوری قرار دارد.

رونمایی از پروژه‌های مصوب در سنوات قبل

به منظور تحقق سهم اقتصاد زیستی از اقتصاد ملی، نظارت و راهبری پروژه های مصوب در سنوات قبلی با پیگیری و جدیت در برنامه کار ستاد قرار دارد. در همین راستا، کارگزاران نظارت و ارزیابی ستاد توسعه زیست فناوری، سالانه ۲ تا ۴ نوبت، وضعیت پیشرفت پروژه ها را از طریق بازدید میدانی به روزرسانی کرده است و تزریق منابع، متناسب با پیشرفت به پروژه ها صورت می گیرد. به همین منظور، کمترین انحراف از برنامه ریزی در مصرف منابع اتفاق می افتد و به محض خروج احتمالی پروژه از مسیر تعیین شده، بودجه و پرداخت ها مورد بازنگری قرار می گیرد.