زیست فناوری، سلامت و فناوری های پزشکی

بیماری نارسایی زودرس تخمدان با ویژگی‌هایی همچون بالا بودن میزان استروژن، بالا رفتن سطح گنادوتروپین‌ها و ناباروری شناخته می‌شود. این بیماری ۱ تا ۳ درصد از زنان زیر ۴۰ سال را درگیر می‌کند. برخی از زنان مبتلا، خصوصیاتی چون عرق کردن شبانه، خشکی واژن، ناراحتی و افسردگی نیز بروز می‌دهند. با اینکه علت این بیماری چندان شناخته شده نیست اما عواملی چون نقص سیستم ایمنی، سیگار کشیدن، مواد شیمیایی سمّی، داروها و عوامل وراثتی از علل این بیماری شمرده می‌شوند. بر اساس پژوهش‌های گذشته، انواع گوناگونی از سلول‌های بنیادی ویژه بافت می‌توانند در موش مبتلا به این بیماری عملکرد تخمدان را ترمیم و فولیکول‌زایی را احیا کنند.

سلول‌های بنیادی جنینی انسان به دلیل تشابه فنوتایپ، تعدیل‌کنندگی سیستم ایمنی و خصوصیات ضد التهابی منبع مناسبی برای تولید سلول‌های بنیادی مزانشیمی محسوب می‌شوند. سلول‌های مزانشیمی حاصل از تمایز سلول‌های بنیادی جنینی گزینه جذابی برای استفاده در سلول درمانی و پزشکی بازساختی به شمار می‌روند. به منظور بررسی اثر سلول‌های مزانشیمی حاصل از تمایز سلول‌های بنیادی جنینی و مقایسه آن با اثر سلول‌های مزانشیمی برداشت شده از مغز استخوان در درمان بیماری نارسایی زودرس تخمدان، محققان کشور، طی پژوهشی این دو رده سلولی را به حیوان آزمایشگاهی مدل بیماری نارسایی زودرس تخمدان منتقل کردند. چهار هفته پس از پیوند، ویژگی‌هایی چون وزن، میزان هورمون‌های محرک فولیکول، غلظت هورمون‌ها استروئیدی و تعداد فولیکول‌ها در حیوانات مدل مورد بررسی قرار گرفت. همچنین از روش‌های آزمایشگاهی برای بررسی سلول‌های انتقال یافته استفاده شد.

نتایج این پژوهش که در مجله بین‌المللی World Journal of Stem Cells به چاپ رسیده است، نشان داد سلول‌های مزانشیمی حاصل از تمایز سلول‌های بنیادی جنینی به شکل معنی‌داری ترشح هورمون، میزان زنده‌مانی و فعالیت تخمدان‌ها را در موش حیوان مدل دریافت کننده پیوند بهبود بخشیده‌اند؛ این نتایج مشابه نتایج حاصل از پیوند سلول‌های مزانشیمی برداشت شده از مغز استخوان بود. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد هر دو نوع مزانشیم باعث کاهش آپوپتوز در فولیکول‌های تخمدان می‌شوند. حیوانات دریافت کننده پیوند باروری خود را بازیافته، صاحب فرزند شدند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، پیوند سلول‌های مزانشیمی حاصل از تمایز سلول‌های بنیادی جنینی مانند سلول‌های مزانشیمی برداشت شده از مغز استخوان می‌توانند ساختار تخمدان آسیب دیده را بازسازی، و عملکرد آن را در حیوان مدل آزمایشگاهی بازیابی کنند. ارزیابی امکان استفاده از این درمان در انسان، نیازمند پژوهش‌ها و بررسی‌های بیشتر است. دکتر حسین بهاروند، خدیجه بهره‌بر، دکتر مجتبی رضازاده ولوجردی و همکارانشان در پژوهشگاه رویان در این پژوهش همکاری کردند.