زیست فناوری، سلامت و فناوری های پزشکی

دکتر محمد جواد رسایی متولد 1329-تهران، مجری این طرح، در سال 1369 در دانشگاه تربیت مدرس به عنوان عضو هیئت علمی در گروه بیوشیمی بالینی و سپس در گروه بیوتکنولوژی پزشکی آغاز به کار کرده اند. در حال حاضر در مرتبه ی استاد تمام در دانشگاه تربیت مدرس مشغول به خدمت می باشند.

ابتدا خلاصه ای از طرح خود را بیان کنید.

ده سال پیش شرکتی تاسیس کردم تحت عنوان شرکت پژوهشی-تولیدی رژان آزما به شماره ثبت 48512، که کار این شرکت از ابتدا طراحی و تولید کیت های سریع و خودپایش هست. کیت های سریع و خودپایش نیاز به آزمایشگاه برای انجام ندارند و توسط خود فرد امکان انجام آزمایش در میدان وجود دارد. بنابراین نه امکانات سخت افزاری لازم دارد و نه نیروی متخصص برای انجام آن و نتایج هم بسیار سریع (ظرف مدت پانزده تا سی دقیقه) در اختیار قرار می گیرد.

این کیت ها در چه حوزه هایی و یا در چه صنایعی کاربرد دارند؟

این کیت ها کاربرد وسیعی در بسیاری از حوزه ها و صنایع مختلف مانند کشاورزی، آبزی پروری، تشخیص طبی، امنیت غذایی، محیط زیست و غیره دارد. به عنوان مثال به عنوان یک ابزار تشخیصی در در بیمارستان ها، درمانگاه ها و آزمایشگاه های تخصصی برای تشخیص انواع مختلفی از هورمون ها، تشخیص انواع سرطان ها مثل سرطان جهاز هاضمه، سرطان پروستات و همینطور مواردی مثل سکته های قلبی، مشکلات قلبی-عروقی و همینطور تشخیص مواد مخدر، تشخیص انواع ویروس ها ، باکتری ها و انگل ها استفاده می شود.

از مزایا و فواید این روش بیشتر توضیح می­دهید؟

سعی می کنم با ذکر یک مثال برایتان توضیح دهم : در مورد پروستات زمانی فرد متوجه می شود که مبتلا به هیپرپلازی بافت پروستات است که بافت پروستات بزرگ شده باشد و مجرای دفع ادرار گرفته باشد. اما در این مرحله کاری به غیر از جراحی و شیمی درمانی نمی توان انجام داد. ولی پیش از آن موقعی که بافت هنوز به اندازه ی کافی بزرگ نشده، اگر ما نشانگر بیولوژیک، مانند آنتی ژن ویژه پروستات، را بررسی کنیم می توانیم جلوی پیشرفت بیماری را بگیریم. یعنی هنوز علایم بالینی ظاهر نشده می شود جلوی ادامه سرطان را گرفت. بنابراین اثرات بسیار مهمی هم در اقتصاد و هم در سلامت بشر دارد و بنابراین این روش خودپایش می توان میلیاردها دلار به اقتصاد و سلامت انسان ها کمک کند.

 لازم به ذکر است که این روش های خودپایش در حال پیشرفت بوده و شرکت های بزرگی هستن که در این زمینه سرمایه گذاری کردند مانند General electric، LG  و سامسونگ.

چه زمانی ایده کیت به ذهنتان خطور کرد؟

اصل این ایده در دوران دکتری و به کار رساله ام برمی گردد. در واقع عنوان رساله ام: طراحی سنجش سریع و آسان برای اندازه گیری هورمون تستوسترون بود. بنابراین از دوره ی دکتری که روی این موضوع کار می کردم همین کار را ادامه دادم و از همان سال 69 فعالیت های پژوهشی در دانشگاه هم داشتم. عنوان اکثر این فعالیت های پژوهشی طراحی سنجش های ایمنی بود. اول سنجش های ایمنی مبنی بر الیزا (ELISA) و رادیو ایمنو اسی(RIA) بود و بعد هر چه جلوتر رفتیم تکنولوژی های جدید بوجود می آمد. و الان سنجش ها به سمت سیستم های خودپالایش رفتند.

نوآوری این طرح چه بوده است؟

شاید به صراحت بتوان گفت که نوآوری خاصی وجود ندارد چرا که نمونه های مشابه این کیت ها در خارج از ایران نیز وجود دارد و تولید می شود. با این حال، بنده اولین فردی بودم در ایران که این دسته از کیت ها را تولید کردم. با این وجود، در حال حاضر طرحی داریم که سیستم مایکروفلوئیدی را به تست های فعلی خود وصل کنیم که از این طریق می توان که چندین پارامتر را به صورت همزمان بتوانیم در یک تست مورد آزمایش قرار دهیم. فرض کنید در حال حاضر حداکثر تست هایی که انجام می دهیم در یک تست ده پارامتر است. ولی می شود آن را به صدها پارامتر در یک تست ارتقا داد. مثلا کل پروفایل هورمون ها را می شود در یک تست بررسی کرد. ما قصد داریم یک همچنین کاری را انجام بدهیم. البته نیاز به سرمایه گذاری دارد و الان به دنبال یک سرمایه گذار هستیم و در حال مذاکره تا از وزرات صنعت، معدن و تجارت وامی دریافت کنیم و همچنین کاری را انجام بدهیم.

موضوع دوم تست های قبلی مبتنی بر واکنش آنتی بادی و آنتی ژن بود ولی این را می توان مبتنی کرد به واکنش بین DNA و پروب DNA که بصورت هیبرید انجام بگیرد.

مدت زمانی که شروع به کار کردید تا تولید اولین محصول چقدر طول کشید؟

از زمان اقدام به ثبت شرکت تا زمانی که اولین محصول تولید شده و روانه بازار شود تقریبا 3 سال طول کشید.

شرکت رژان آزما در حال حاضر چه محصولاتی تولید می کند؟

پروانه پژوهش از وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال 1391 به شرکت تولیدی ما داده شد. و در سال 1395 پروانه ساخت وسیله پزشکی را دریافت کردیم. مجموعا 30 نوع محصول شرکت ما تولید می کند. که شامل: 15 نوع محصول در زمینه شناسایی مواد مخدر، 3 نوع تست بارداری، تست تخمک گذاری، مدیریت زمان بارداری، تست بیماری های قلبی-عروقی، انواع بیومارکرهای سرطانی و چند عفونت باکتریایی می باشد. و اخیرا وارد حوزه ی آلودگی های غذایی شدیم، با توجه به علاقه ی وزارت بهداشت و اداره ی کل غذا و دارو و آلودگی غذایی، دو سم معروف آفلاتوکسین B1 را در انواع غلات و آفلاتوکسین A1 در شیر کیت اش تولید شد و مورد ارزیابی میدانی هم قرار گرفت. و انشاءالله در صدد هستیم که در حوزه ی کنترل بیماری های دام و طیور و حتی بیماری های ماهیان و آبزیان فعالیتی انجام بدهیم. معادل بیماری انسان در دام و طیور و آبزیان و گیاهان بیماری وجود دارد که می توان مورد ارزیابی قرار داد.

از نظر قیمت این تست ها در مقایسه با تست های مشابه خارجی چه تفاوتی دارد؟

در حال حاضر باتوجه به افزایش نرخ ارز این تست ها از نظر قیمت بسیار ارزان تر از نمونه های مشابه خارجی هستند.

آقای دکتر تقریبا چه مدت زمانی طول می کشد تا یک ایده تبدیل به محصول شود؟

در واقع یک زمان استاندارد دقیق که بگویم پنج روز یا پنج سال بعد وجود ندارد. اما یک بازه ی زمانی دارد. در شرایطی که همه چیز در دسترس باشد مثلا سرمایه باشد، امکانات نرم افزاری و سخت افزاری فراهم باشد حدودا سه سال طول می کشد تا یک ایده روانه بازار شود. ولی اگر همه ی این ها را بخواهید با زحمت بدست بیاورید این 3 سال ممکن است 5 تا 8 سال هم طول بکشد. ولی اگر از 8 سال گذشت اصطلاحا گفته می شود فرد از اوج ایده پردازی یا ساخت محصول در حضیض یا به دره می رود که بعضی از افراد در این نقطه ایده شان می میرد.

و اما کلام آخر برای افرادی که در ابتدای راه هستند

همیشه به یاد داشته باشید که ایده موقعی به محصول تبدیل می شود که فرد دائما در مورد آن فکر کند و کار کند، بعضی افراد می گویند چرا نشد، برای اینکه شما اصلا مغزت آماده نبود، وقت نمی گذاشتید یک فکری کردید بعد هم در صندوق خانه ی مغز گذاشتید و بعد از گذشت چند سال بگویید چرا ایده ی من محقق نشد زیرا شما کاری نکردید. اصطلاحا به این جمله پاستور این موضوع را رجوع می دهم: از پاستور پرسیدن که تو چگونه توانستی این موضوع را کشف کنی که تخمیر قند منتهی به تولید الکل می شود. پاستور یک جمله معروف گفت: "شانس سراغ مغز آماده می رود." یعنی یک فکری که آماده باشد (یعنی مرتبا مطالعه و کار کرده باشی و پیگیر باشی و مرتب در جریان آن موضوع باشی در این بین ممکن است شانس هم بیاوری). اینکه من توانستم میکروارگانیسم ها را در فرایند تخمیر کشف کنم بصورت کاملا تصادفی اتفاق افتاد اما من فرایند تخمیر را مطالعه می کردم.